I. Khái niệm xút là gì? 

Xút hay còn gọi là xút ăn da là một loại hóa chất được sử dụng khá phổ biến hiện nay trong các ngành công nghiệp như dệt nhuộm, công nghiệp giấy, xà phòng, chất tẩy rửa, tơ nhân tạo...

Xút có tên tiếng anh là Sodium Hydroxide và trong hóa học có công thức là NaOH (Xút NaOH). Xút tồn tại ở dạng chất rắn màu trắng (hút ẩm mạnh, dễ chữa cháy) và xút không có mùi và rất dễ tan trong nước lạnh.

II. Tính chất cơ bản của Xút - NaOH

1. Tính chất vật lý 

Xút tinh khiết là chất rắn có màu trắng dạng viên, vảy hoặc hạt ở dạng dung dịch bão hòa 50%. Xút dẽ hấp thụ CO2 trong không khí vì vậy nó thường được bảo quản ở trong bình có nắp kín. 

Đặc biệt xút sẽ mất ổn định khi tiếp xúc với các chất không tương thích, hơi nước, không khí ẩm, hầu hết chúng phản ứng mạnh với kim loại. Xút có phản ứng với các loại chất khử, chất oxy hóa, acid kiềm và hơi nước.

Ở trong dung dịch, xút tạo thành dạng monohydrat ở 12,3 - 61,8 độ C với nhiệt độ nóng chảy 65,1 độ C và tỷ trọng trong dung dịch là 1,829 g/cm3. 

2. Tính chất hóa học 

• Xút phản ứng với các axit và oxit tao thành muối và nước.

• Xút phản ứng với các cacbon dioxit.

• Phản ứng với các axit hữu cơ tạo thành muối của nó và thủy phân este.

• Xút còn phản ứng với kim loại mạnh tạo thành bazo mới và kim loại mới. 

• Phản ứng với muối tạo thành bazo mới và muối mới.

3. Phương pháp điều chế Xút

Toàn bộ dây chuyền sản xuất xút NaOH (xút ăn da) là dựa trên phản ứng điện phân nước muối. Trong quá trình điện phân dung dịch muối được điện phân thành clo nguyên tố, dung dịch NaOH và H2 nguyên tố.

Xút vảy ứng dụng của trong đời sống

III. Vậy Xút NaOH có độc hại không?

• Khi tiếp xúc với da có thể gây ăn mòn da, gây kích thích bỏng, và thấm qua da. Triệu chứng ngứa, mọc vảy, tấy đỏ, bỏng. Trường hợp xút tiếp xúc với da nên gỡ bỏ toàn bộ quần áo, giày dép sau đó xả nước sạch để rửa trong ít nhất 15 phút. Băng kín vùng da bị bỏng bằng băng mềm để tránh xút ăn da rộng hơn. Đối với trường hợp nghiêm trọng hơn phải rửa bằng xà phòng, bôi kem chống nhiễm khuẩn sau đó nên đến ngay cơ sở y tế gần nhất.

• Gây đột biến:  Các tế bào vú dẫn đến ung thư vú. Ngoài ra còn hủy hoại các bộ phận như màng nhẩy, hệ hô hấp, da và mắt.

• Khi xút tiếp xúc với mắt gây hủy hoại thủy tinh hoặc gây mù, triệu chứng đỏ mắt, chảy nước mắt và ngứa.

• Khi hít phải bụi xút hay nuốt uống phải sẽ gây ảnh hưởng đến hệ hô hấp, hít quá nhiều có thể làm hỏng phổi, gây tắc thở, uống phải gây hại cho ruột, ngất hoặc thậm chí là chết. Các triệu chứng khi hít phải xút như cháy nám phổi, hắt hơi, ho...

Xút là chất gây hại cho người nên cần cẩn thận khi sử dụng

IV. Ứng dụng của Xút trong thực tiễn

Xút được sử dụng phổ biến trong ngành công nghiệp hiện nay:

• Trong công nghiệp hóa chất dược: Được sử dụng để sản xuất hay bán các sản phẩm có chứa gốc Na là chất tẩy trắng, chất khử trùng.

• Ngành công nghiệp sản xuất giấy: Xút được sử dụng làm hóa chaasrt để xử lý gỗ, tre, nứa... để làm các nguyên liệu sản xuất giấy. 

• Xút được sử dụng trong ngành sản xuất sợi tơ nhân tạo: Để phân hủy ligin - chất có hại thường đi kèm với cellulose có trong bột gỗ cần sử dụng xút.

• Trong ngành sản xuất chất tẩy giặt: Xút được sử dụng để phân hủy các chất béo có trong dẫu mỡ của động thực vật để sản xuất xa phòng. Có thể nói xút là một trong những thành phần quan trọng trong các ngành sản xuất các chất tẩy giặt.

• Trong ngành công nghiệp dệt nhuộm: Xút được sử dụng để làm chất phân hủy pectins, sáp trong khâu xử lý vải thô.

• Trong ngành công nghiệp dầu khí: Xút dùng để điều chỉnh độ pH cho dung dịch khoan, chẳng hạn như ngoài việc loại bỏ sulphur, các hớp chất acid có trong tính chế dầu mỏ...

• Trong ngành chế biến thực phẩm: Xút thường loại bỏ các acid béo trong khâu tinh chế dầu thực vật và động vật trước khi sử dụng trong quá trình sản xuất thực phẩm.

• Trong ngành công nghiệp nước: Xút giúp điều cỉnh độ pH và tái sinh nhựa trong quá trình trao đổi ion. Ngoài ra, xút còn được sử dụng để trung hòa và khử cặn trong đường ống cấp nước.